Rangoli – indyjska forma ekspresji~Magdalena Rybczyńska

Rangoli. Tradycyjna indyjska sztuka ludowa przekazywana głównie przez kobiety z pokolenia na pokolenie. Narodziła się w stanie Maharasztra (Mahārāṣṭra) na zachodzie Indii, jednak szybko zyskała popularność na terenie całego kraju. Dekoracje tworzone są z małych i kolorowych elementów. Charakteryzuje je nietrwałość materiałów. Rangoli ma przynosić pomyślność i dawać ochronę. Jest także elementem wystroju domostw. Stanowi ważny element hinduistycznych świąt.

Sztuka indyjska często łączy ze sobą tradycje lokalne z wpływami zewnętrznymi. Przeobrażała się wraz z cywilizacją, która na wielu płaszczyznach była niezwykle innowacyjna. Zawsze jednak przenikały ją wartości religijne, które stanowiły odzwierciedlenie idei i pojęć. Sztukę indyjską cechuje wyjątkowo emocjonalna percepcja świata natury.

Sztuka ludowa rozwijała się w rozmaitych miejscach – indyjskich domach, obszarach kultu, na dziedzińcach, we wsiach. Stanowi istotny aspekt społecznych i religijnych ceremonii. Pomimo zróżnicowania kulturowego Indii, w różnych częściach kraju dostrzec można w rangoli estetyczną ekspresję wspólnej idei z szeroką gamą stylów i form.

Sztuka rangoli stanowi żywą tradycję w życiu kulturalnym kraju. Nie przynależy do żadnego konkretnego okresu historycznego. Od niepamiętnych czasów przekazywana była z pokolenia na pokolenie, bez znaczących trasformacji. Ta kolektywna sztuka nigdy nie przywiązywała wagi do indywidualnego talentu artystycznego.

Początki rangoli można znaleźć w klasycznych tekstach literatury sanskryckiej o charakterze religijnym – puranach (purāṇa). Powstawały one na przestrzeni wieków – pierwsze około I w. n.e. lub nawet wcześniej. Odniesienia do rangoli występują również w sławnym traktacie „Kamasutra” (Vātsyāyana kāma sūtra)1 autorstwa Watsjajany (Vātsyāyana), datowanym na III w. n.e.2

Słowo rangoli pochodzi od sanskryckiego słowa rangawali (raṅgāvali)3, które znaczy rząd kolorów.

W zależności od regionu sztuka ta przybiera inną nazwę:
W połnocno-zachodniej części Indii – w stanie Radżastan określana jest terminem mandana; w Gudźaracie natomiast – sathiya. W graniczącym z nim od północy stanem Maharasztra, oprócz rangoli, używa się także pojęcia chaitrangana. W Madhja Pradeś w środkowych Indiach – chowkapurna. We wschodniej części Niziny Hindustańskiej, w Bengalu – alpana, natomiast w północno-wschodnim Biharze – ahapan. Na południu także występuje duża różnorodność w nazewnictwie: W Kerali – rangoli, pookalam, puvidal; w Andhra Pradeś – muggu, w Tamilnadu – kolam.

Rangoli prawie zawsze wykonywane jest przez kobiety. Odzwierciedla ich twórczą i artystyczną ekspresję. Dekoracje przybierają formę rysunków. Tworzone są z małych, kolorowych elementów na podłodze lub na ścianach domu. Styl i jakość kompozycji zależy od środków dostępnych w miejscu, w którym rangoli jest wykonywane. Materiały te pomagają zidentyfikować region, w którym powstawało. Dla wszystkich jednak wspólne jest to, że są nietrwałe. Ma to symbolizować i podkreślać ulotny charakter materialnego świata. Często wykorzystywany jest barwiony ryż, mąka, kolorowy piasek, płatki kwiatów. Barwniki uzyskiwano z kory drzew, liści czy indygo. Współcześnie wykorzystywane sa także barwniki chemiczne. Użyte materiały są niezwykle łatwo dostępne, co sprawia że sztuka ta jest bardzo powszechna i obecna we wszystkich domach – bogatych i biednych.

Tradycyjne motywy często nawiązują do świata przyrody. Często występują pawie, łabędzie, kwiaty, liany, owoc mango, kwiat lotosu lub jego liście, mango, wazon, ryba, różnego rodzaju ptaki, a nawet postacie ludzkie.
Projekty rangoli mogą przybierać proste geometryczne kształty, ale mogą również być bardzo skomplikowane i wykonywane przez wielu ludzi.

Rangoli przeważnie wykonywane było ręcznie. Obecnie na rynek wprowadzone są specjalistyczne akcesoria. Celem jest oszczędność czasu i dokładność wzorów. Ze względu na zmiany społeczno-ekonomiczne w kraju coraz więcej kobiet podejmuje prace zawodowe i spędza mniej czasu w domu. Potrzeba kontynuowania codziennych rytualnych praktyk w indyjskich domach wciąż jest obecna, a odpowiedzią na nią są właśnie dodatkowe urządzenia.

Rozważania na temat konsekwencji modernizacji odwiecznych tradycji pozostawiam Odbiorcy.

Przypisy:

^ 1. „Aforyzmy o miłości [napisane przez] Watsjajanę”.

2. Tematem rangoli zajmowali się także współczesni artyści i pisarze. Shri Abanindranath Tagore w dziele „Banglar Brata” z 1919 roku, skupił się na tradycji wrata (vrata) w Bengalu, z którą związane jest tworzenie rangoli – tutaj określanej terminem alpana. Za pionierskie prace uznawane były opracowania autorów: Tapana Mohana Chatterjee’ego, Mookerjee Ajitcoomara, Sudhansu Kumara Raya. Pisali oni o sztuce ludowej w Bengalu i rzucili nowe światło na sztukę alpany. Podobnie w Radżastanie (Rājasthān), prace Joginder Saksena czy Ramgopal Vermy obejmowały niektóre aspekty radżastańskiego rangoli, zwanego w tym rejonie mandana.

3. MW: (raṅga – colour, paint; āvali – a row).

   Na podstawie:
Dr. Meenakshi Thakur, A Creative Expression of Celebrations: Rangoli, International Journal of Research – Granthaalayah (ISSN- 2350-0530)
Monier Williams Online Dictionary (MW) [http://sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/monier/]
Wikipedia [en.wikipedia.org]
Zdjęcia [pixabay.com]

Przypis redakcji:

Piotr Marcinów w czasie swojej podróży do Indii nagrał krótki film pokazujący sztukę  rangoli: