Co joga może dać seniorom? Olga Szkonter

Ostatnimi czasy coraz częściej można zaobserwować inicjatywę rozpowszechniania jogi wśród osób starszych. Domy kultury i instytucje pożytku publicznego coraz chętniej oferują zajęcia jogi dla seniorów. Programy promocji zdrowia wśród osób starszych (i nie tylko), wspierane finansowo przez środki Unii Europejskiej, często także wprowadzają elementy jogi, która kojarzona jest ze zdrowym trybem życia, utrzymywaniem harmonii psychofizycznej i redukcją stresu. Szalenie podoba mi się sama inicjatywa wprowadzania szerokiej oferty zorganizowanych zajęć dla seniorów w klubach i domach kultury. Z radością patrzę na ludzi, którzy po przejściu na emeryturę wypełniają swój czas nauką, sztuką, rozrywką – wreszcie mając czas na realizację dawnych zamierzeń lub po prostu utrzymując swój stały, aktywny styl życia. Otwartość i aktywność tych ludzi mogłaby wprawić niejednego dwudziestolatka w zakłopotanie. Z zaciekawieniem też obserwowałam rosnące zainteresowanie zajęciami jogi dla osób starszych, aż pewnego dnia, niespełna rok temu, zaproponowano mi poprowadzenie takich zajęć. Dzięki temu, niespodziewanie dla mnie, zaczęłam obserwować z maty naprzeciwko, co joga może dać seniorom…

Z pewnego punktu widzenia, joga przynosi te same skutki niezależnie od tego, czy mamy 20 lat, czy też ponad trzy razy więcej. Jednak grupa seniorów jest grupą o specyficznych potrzebach i praktyka jogi musi być do tych potrzeb dobrze dostosowana. Szczególnie na poziomie asan, jeżeli mamy do czynienia ze starszymi osobami początkującymi, może okazać się, że trzeba uwzględnić sporo ograniczeń. Wraz z wiekiem zmniejsza się elastyczność, potęgują się problemy zdrowotne, mogą powstawać zwyrodnienia w obrębie układu kostnego, a napięcia pojawiające się przez lata mogą spowodować brak świadomości ciała i sztywność wielu struktur. Te czynniki sprawiają, że nie wszystkie asany będą możliwe do wykonania, a zajęcia będą musiały mieć charakter zdecydowanie bardziej terapeutyczny niż „wyczynowy”. Dobrze dobrane pozycje i ich sekwencje przyniosą jednak efekty, i to nawet szybciej, niż mogłoby się wydawać. Mięśnie będą się powoli wzmacniać a ciało delikatnie uelastyczniać, pozwalając na wykonanie pozycji w sposób coraz pełniejszy. Łagodna praktyka pomoże zredukować bóle kręgosłupa, wspomoże przemianę materii, będzie stopniowo uczyć rozluźnienia.

Joga to jednak nie tylko asany. Warto więc wprowadzić także na grupach dla seniorów choćby elementy pranajamy i koncentracji. Jest to szczególnie istotne, jeśli wziąć pod uwagę koncepcję 6 krama (jogi dla sześciu stadiów życia) Sri Tirumalai Krishnamacharyi, ojca współczesnej jogi: zaleca on osobom starszym położenie zdecydowanie większego nacisku w praktyce na pranajamę i koncentrację w stosunku do asan. Dzięki zastosowaniu większego wachlarza technik jogi w praktyce, seniorzy osiągną więcej i efekty będą bardziej rozległe. Tak zrównoważona praktyka, jak wynika z mojego doświadczenia, pomoże redukować zawroty głowy, bezsenność i napięcia, zwiększy natomiast stopień rozluźnienia i świadomość ciała, prowadząc stopniowo do coraz większego spokoju umysłu. Praca z utrzymywaniem koncentracji na wydłużonym, rytmicznym oddechu będzie dodatkowo dobrą lekcją uważności. Łączenie ruchu z oddechem sprawi, że praca w pozycjach będzie jak najmniej wysiłkowa, a przyspieszenie i utrata rytmu będzie wyraźnym sygnałem do odpoczynku, dzięki temu zabezpieczamy się przed pracą ponad swoje siły i forsowaniem ciała.

Wspomniałam już o ograniczeniach – wiążą się one z indywidualną historią każdego z nas i której ślady nosimy wszyscy, już od najmłodszych lat życia. U seniorów może to być widoczne bardziej, jednak niekoniecznie w negatywnym świetle. W tej historii bowiem widać ślady nie tylko napięć i ograniczeń, ale także innych doświadczeń i mądrości ciała. Praktyka jogi seniorów nie ma być, moim zdaniem, likwidowaniem wszelkich asymetrii i szukaniem pozycji doskonałych, tylko lekcją rozluźnienia, w której będzie manifestował się szacunek i akceptacja także dla naszych ograniczeń. Taka postawa jest ważna zarówno ze strony nauczyciela, jak i uczniów.

Uważna praca z ograniczeniami nie oznacza oczywiście, że na zajęciach nie pojawiają się trudniejsze pozycje lub ich modyfikacje. Nawet u osób zaczynających w późnym wieku, widać efekty praktyki i stopniowo można zwiększać stopień trudności pozycji. Kiedy udaje się wykonać trudniejsze asany, wzmacnia się przekonanie o sprawności i naszych własnych możliwościach. Radość z postępów jest wtedy zawsze obopólna – cieszy zarówno uczestników, jak i nauczyciela.

Ważnym wątkiem w praktyce seniorów jest też pewien rodzaj rozrywki, której może dostarczyć joga, jako ciekawa, zupełnie odmienna od innych forma aktywności. Nie lekceważmy tego! Ruch i rozluźnienie wiążą się z dotlenieniem i uwalnianiem radości, a „pokręcone” jogiczne pozycje pozwalają zobaczyć siebie i świat z nieco innej perspektywy. Czy nie powinno to również być dla nas istotne? Przecież to także składa się na fakt, że po zajęciach czujemy się po prostu dobrze.

Myślę, że nie trzeba już bardziej podkreślać, że joga może się przysłużyć seniorom. Muszę powiedzieć, że grupy jogi dla osób starszych dają też bardzo wiele ich nauczycielowi! Uczą uważności, pracy z ograniczeniami, dają wielką satysfakcję i inspirację. Słowem, zajęcia dla osób starszych mogą być wspaniałym doświadczeniem, zarówno dla uczestników, jak i ich nauczyciela.

W niektórych sytuacjach jednak, joga seniorom może nie dać nic. Jeśli ktoś nie jest przekonany, jeśli pojawia się duży opór, jeśli motywacją są tylko usilne namowy dzieci, należy się zastanowić, czy to właśnie jogą chcemy się zajmować. Zawsze należy przecież szukać tego, co w danej chwili odczuwamy jako najlepsze dla siebie. Niemniej jest naprawdę piękne, że jest coraz więcej możliwości, żeby próbować. I jeszcze piękniejsze, że na ścieżkę jogi można wkroczyć w każdym wieku i niezależnie od okoliczności.

– –
Olga Szkonter jest nauczycielką jogi w nurcie vinyasa krama, uczennicą Macieja Wieloboba. Prowadzi zajęcia w Pracowni Jogi Macieja Wieloboba w Krakowie oraz w Nowohuckiej Akademii Seniora. Z wykształcenia filozof.