Czakry z perspektywy psychologii jogi. Maciej Wielobób

Ezoteryczna koncepcja ciała w swojej dojrzałej formie pochodzi ze szkół tantrycznych. Tantra w tradycji jogi jest zupełnie czymś innym niż większości osób teraz się kojarzy, jest po prostu jedną z tradycyjnych szkół jogicznych, wychodzącą w swoim rozumieniu świadomości i jej przemian od swego rodzaju ezoterycznej alchemii. Jeśli chcecie się dowiedzieć czegoś więcej o tantrze możecie spojrzeć na artykuły na ten temat autorstwa Piotra Marcinowa (tutaj) i mojego (tutaj).

Gdy mówimy o czakrach większość z nas zdaje sobie sprawę, że po pocięciu naszego ciała na kawałki nie odnajdziemy w nim żadnych fizycznych manifestacji czakr ani nadi. Są one oczywiście pewnym modelem, który pokazuje nasze funkcjonowanie energetyczne, a zatem – mówiąc innymi słowy – funkcjonowanie świadomości i jej transformację. Nadi są odzwierciedleniem naszego oczyszczenia (lub jego braku) na przepływ przez nas odpowiednich właściwości, wartości, form świadomości, określonej energii. Czakry – obszarami pracy nad określoną “substancją psychologiczną”.

Jest wiele koncepcji czakr i choć przywołam tu najbardziej znaną, warto wiedzieć, że w Indiach i poza nimi jest jeszcze wiele innych koncepcji ośrodków energetycznych – naprowadzam na nie w ostatnim akapicie artykułu. Najbardziej znaną ezoteryczną koncepcją ciała jest model siedmiu czakr, które opisuję poniżej. Rozważając czym są czakry musimy zdać sobie sprawę, że opisujemy pewną materię subtelną i musimy bardzo uważać, żeby nie dokonywać uproszczeń i trywializacji, co często (a wręcz prawie zawsze) się zdarza przy prezentacji tego systemu. Każda z czakr reprezentuje pewien etap w ewolucji naszej świadomości. W pewnym uproszczeniu możemy powiedzieć, że pierwsze trzy czakry symbolizują etapy na naszej ścieżce, które są powiązane z przezwyciężaniem przeszkód, których doświadczamy, ze stopniowym nabywaniem kontroli nad swoimi tendencjami. Czakra serca reprezentuje etap przejściowy pomiędzy doświadczeniem wielości i niespójności, charakterystycznym na niższych ośrodków, a doświadczeniem jedności, charakterystycznym dla wyższych ośrodków. Reprezentuje też pracę nad tym, co określa się często w mistycyzmie właściwościami serca, a zatem wypracowywaniem jakości takich jak dobroć, życzliwość, współczucie. Trzy wyższe ośrodki świadomości są związane z doświadczeniem jedności.

Warto pamiętać, że każda czakra reprezentuje jakby pewną „substancję” energetyczną czy psychologiczną. Ta substancja może mieć różne przejawy. Gdy mówimy o prawidłowo zintegrowanej ćakrze to mówimy o tym, że dana “substancja” jest przez nas kontrolowana. W przeciwnym wypadku doświadczenia związane z „substancją” psychologiczną charakterystyczną dla danego ośrodka noszą znamiona przypadkowości, stąd częste wówczas doświadczenia negatywnych przejawów danego aspektu świadomości.

Muladhara czakra

Pierwszą czakrę zazwyczaj przedstawia się jako umiejscowioną w obszarze krocza. Jest ona związana z aspektem instynktu przetrwania i wszystkim, co za nim idzie. Nie wchodząc w ocenę czy instynkt przetrwania jest dobry czy zły, możemy zauważyć, że może kierować nas pozytywnym kierunku – ku dbaniu o ciało, o zdrowie, ku prokreacji i kreatywności, ale również jest powiązany z całą sferą popędów, lęków, urojeń. Obudzenie kundalini, zintegrowanie ośrodka muladhary i rozpoczęcie dalszej ścieżki, musi być tu powiązane z poszukiwaniem odklejenia koncentracji od przeszkód związanych z tą czakrą, a przeniesienie ich na nasze cele czy pewien ideał, oświetlający ścieżkę.

Muladhara jest wiązana tradycyjnie z żywiołem ziemi i kolorem czerwonym.

Swadhiszthana czakra

Drugą czakrę przedstawia się około 3 cm poniżej pępka czyli na przejściu kręgosłupa krzyżowego w lędźwiowy (stąd nazwa, którą używają niektórzy: czakra krzyżowa). Psychologicznie swadhiszthana reprezentuje nadal instyntowny charakter, ale na nieco mniej podstawowym poziomie. Generalnie substancją, którą się wiąże z tym ośrodkiem świadomości jest nasza relacja ze zmysłami. Zintregrowana druga ćakra to kontrola nad zmysłami na podstwowym poziomie, zdezintegrowana – brak kontroli nad zmysłami. Najczęściej wiąże się tę ćakrę z seksualnością, ale jest to tylko jeden z aspektów związanych z naszą relacją ze zmysłami.

Swadhiszthana jest tradycyjnie wiązana z żywiołem wody i pomarańczowym kolorem.

Manipura czakra

Manipura jest ośrodkiem żywiołu ognia, fizycznie umiejscawia się ją powyżej pępka, jakby w obszarze żołądka. Jej kolorem jest żółty.

Psychologicznie jest to etap, w którym pojawia się większe poczucie inspiracji i mocy, związane z przezwyciężeniem pewnych trudności na wcześniejszych etapach. Dzięki temu rozpoczyna się praca na poziomie emocjonalnym, co oczywiście prowadzi docelowo do sprawniejszego funkcjonowania w życiu, ale niestety wiąże się z pracą z wypartymi czy tłumionymi emocjami z jednej strony, a z drugiej z całym żmudnym procesem oduczania się rozmaitych automatycznych schematów reagowania. To etap pracy związany z manipura ćakrą opisuje w poniższej wypowiedzi Irina Tweedie: “Miałam nadzieję dostać instrukcje w jodze, oczekiwałam cudownego nauczania, a to co nauczyciel zrobił zasadniczo sprowadzało się do tego, że zmusił mnie do stanięcia twarzą w twarz z ciemnością we mnie samej i to prawie mnie zabiło. (…) Poczułam się całkowicie pokonana aż do czasu, gdy pogodziłam się z tym, co wypierałam całe życie. (…) Gdzieś w Upaniszadach, nie pamiętam dokładnie w której, jest zdanie, które podsumowuje całe duchowe poszukiwania: „Jeśli chcesz Prawdy tak bardzo jako tonący chce powietrza, zrealizujesz ją w jedną sekundę”. Ale któż chce prawdy tak bardzo? To jest zadanie nauczyciela – rozpalić w sercu nieugaszalny płomień tęsknoty i podtrzymywać go dopóki nie pozostaną tylko popioły. Ponieważ tylko spalone do pustki serce jest zdolne do miłości. Tylko serce, które przestało istnieć może zmartwychwstać (…).”

Manipura czakra reprezentuje też etap naszego życia, w którym mamy większe poczucie zainspirowania, a czasem nawet przewodnictwa.

Anahata czakra

Anahata jest ośrodkiem żywiołu powietrza, fizycznie umiejscawia się ją pośrodku klatki piersiowej na wysokości serca. Jej kolorem jest zielony.

Symbolizuje ona etap naszej praktyki, naszego rozwoju, w którym zostały przezwyciężone podstawowe trudności, a w którym zaczynamy zmierzać w kierunku większej spójności, niedualności, jedności. Jest to etap związany z przejawianiem takich odczuć jak dobroć, życzliwość, szczodrość, współczucie, nastawienie na służenie innym. Najistotniejszą praktyką tego etapu jest praktyka służenia innym i kultywowanie współczucia.

Jest to etap, na którym już nie identyfikujemy się tak mocno z naszymi emocjami, a zaczynamy się identyfikować z Jaźnią (atmanem/brahmanem, puruszą, absolutem). Jest to niejako wyraźne przejście od doświadczenia wielości (dualności) pierwszych 3 czakr w kierunku doświadczenia jedności, niedualności (samadhi) związanego z kolejnymi 3 czakrami.

Wiśuddha czakra

Wiśuddha czakra jest ośrodkiem żywiołu eteru czyli elementu, który zawiera w sobie wszystkie żywioły, ale żadnym z nich nie jest. Elementu kwintesencji, będącego wyrazem medytacyjnego stanu umysłu, stanu niedualności, stanu samadhi. Fizycznie umiejscawia się ją w obszarze gardła, a jej kolorem jest niebieski.

Wiśuddha oznacza początek drogi w niedualności, a więc zazwyczaj początek pracy z aspektem miłości mistycznej. Często tę czakrę wiąże się ze światem pojęć abstrakcyjnych, szczególnie z pracą z koncepcją Boga/ Absolutu/ Rzeczywistości.

Adźńaczakra

Adźnaćakrę fizycznie umiejscawia się w obszarze „trzeciego oka” (w zależności od koncepcji: punkt między brwiami lub środek czoła), a jej kolorem jest indygo (niebiesko-fioletowy).

Jest etap praktyki, na którym wkraczamy w głębokie doświadczenie Jedności, gdy to porzucamy iluzję i postrzegamy, że nie istnieje nic oprócz Boga/ Absolutu/ Rzeczywistości. Jak pisze Jung nie ma tu żadnego czynnika psychologicznego, a jedyną rzeczywistość stanowi (mistycznie pojęty) Bóg. Mówiąc inaczej – zintegrowana czakra adźńa jest etapem rozwoju, na którym adept postrzega wszechogarniającą niczym nieuwarunkowaną obecność, wchodzi w kontakt z każdym doświadczeniem w świecie jako formą przejawu Boga, Absolutu, Rzeczywistości.

Jest to etap porzucenia identyfikacji i rozpuszczenia się w Rzeczywistości/ Absolucie, a w każdym razie wyraźne podwaliny pod ten proces, który zostaje zwieńczony w pracy z ostatnią czakrą.

Sahasrara czakra

Czakrę tę lokalizuje się na tzw. „koronie głowy” i najczęściej wiąże z fioletowym kolorem. Rzeczywistość, którą doświadcza sadhaka na tym etapie jest w zasadzie jedynie (albo aż) pogłębieniem doświadczenia poprzedniej czakry. Tu głęboka percepcja poprzedniego etapu, że wszystko jest manifestacją tej samej siły, staje się głębokim, zinternalizowanym doświadczeniem.

Wbrew temu jak niektórzy tantrycy używają koncepcji jedności – relatywizując ją i z perspektywy, że „wszystko jest jednością”, zaprzeczają podziałowi na dobro i zło – koncepcja ta źródłowo nie ma z tym nic wspólnego. Jak już pisałem ostatnio na blogu, po pierwsze koncepcja jedności/ niedualności nie jest dosłowną ideą intelektualną, a metaforycznym odniesieniem się do pewnego rodzaju opisu różnych etapów doświadczenia samadhi w praktyce. Po drugie zauważmy, że aby przejść do etapów jedności (3 ostatnie czakry), musimy zintegrować się na poziomie wcześniejszych czakr.

Koncepcja ta również zwraca nam uwagę, że gdy dochodzimy do poziomu sahasrary powinniśmy niejako wrócić w dół, by zintegrować wszystkie poprzednie etapy za pomocą doświadczenia jedności.

Są oczywiście inne koncepcje czakr – w hiduizmie możemy spotkać np. system 10 ćakr, do którego chociażby odnosi się T. Krishnamacharya w Yoga Makarandzie, ale i systemy z jeszcze liczniejszą ilością ośrodków energetycznych. Oprócz tego, podobne do indyjskich, koncepcje występują w szkołach tybetańskich: vadżrajanie czy bonie. Co ciekawe do centrów energetycznych odnoszą się również chrześcijańscy hezychaści (tzw. 4 centra modlitwy), wyznawcy kabały (sefirot) czy chociażby sufi w koncepcji lataif.