Tantra – bardzo krótkie wprowadzenie. Piotr Marcinów
Sex, drugs & tantra
Tantra, ezoteryczna tradycja Indii, na zachodzie najczęściej kojarzona z kosmicznym orgazmem, swawolą i niekonwencjonalnym zachowaniem, ma niewiele wspólnego z tymi wyobrażeniami.
Wszędzie tantra
Tantra, której początki sięgają pierwszych wieków naszej ery, swoją pełną formę osiągnęła około VI w. n.e. Znacząco wpłynęła na tradycję hinduistyczną, buddyjską i w mniejszym stopniu dźinijską. Imponujące świątynie, przedstawienia wieloramiennych bóstw i przepiękne mandale są najbardziej widocznym przejawem wpływu tantry na kulturę wschodu.
Transcendencja/Integracja
W swoim charakterze tantra stanowi pewną rewolucję
w stosunku do tego, co prezentowała starsza tradycja. Przed pojawieniem się tantry, zarówno w hinduizmie, jak i buddyzmie, dominowały tendencje ascetyczne, a wyzwolenie rozumiano jako przekroczenie świata. Ideałem praktykującego był asceta1.
Tantra natomiast dąży do integracji, w profanum – doświadczeniu dnia codziennego – dostrzega sacrum – przejaw doskonałości; przemijające ciało postrzega się jako boskie ciało (divyadeha), a w niektórych szkołach tantry seks uznany zostaje za element praktyki jogicznej (sadhana). Cała rzeczywistość staje się środkiem do wyzwolenia z kołowrotu cierpień (samsara). W tantrze nie ma dokąd uciekać, gdyż cała rzeczywistość ostatecznie jest doskonała i przepełniona absolutem. Ideałem praktykującego jest wyzwolony za życia (jivamukta).
Tantra prawej ręki, Tantra lewej ręki, Tantra szkoły kaula
Dakshinamarga
Podczas procesu rozwoju w tantrze powstało kilka głównych nurtów. Dakshinamarga (tantra prawej ręki) prezentuje ortodoksyjne podejście do praktyki (sadhana). W tej szkole w czasie praktyki nie łamie się konwencjonalnych zasad, zaakceptowanych przez większość społeczeństwa indyjskiego.
Vamamarga
Obarczona złą sławą w społeczeństwie indyjskim ścieżka lewej ręki (vamamarga) dąży do wyzwolenie poprzez zrytualizowane łamanie społecznego tabu. Celem takiej praktyki jest przezwyciężenie dualizmu i sztucznych podziałów na czysty/nieczysty (czystość rytualna), dobrze urodzony/nisko urodzony (system kastowy) itd. W tej szkole wykonuje się rytuał pańca-tattvy w trakcie którego wykorzystuje się tradycyjne zakazane elementy jak wino, mięso oraz stosunek seksualny (maithuna).
Kaulamarga
Ścieżka szkoły kaula postrzega ciało jako boskie i dąży do osiągnięcie nektaru nieśmiertelności (amrita). Kaula tantra jest mocno powiązana z pracą z kundalini-shakti (potencjalną boską energią), a celem jest osiągnięcie wolności i doskonałości (siddhi).
Rytuał tantry
Praktyka tantry ma często formę rytuału. Może on mieć charakter zewnętrzny (puja) albo formę wewnętrzną, jak np. w symbolicznych praktykach kundalini jogi.
Ścieżka tantry przyjmuje często formę kultu absolutu, przejawiającego się w zewnętrznej formie jako posąg (arca); bądź bardziej symbolicznej formie jako diagram (yantra/mandala); czy w subtelnej formie dźwiękowej – mantra. Wszystkie te elementy są potężnymi czynnikami transformującymi, jak również sposobami na łączność z tym, co boskie.
Nauczyciel
Jednak tym, co najistotniejsze na ścieżce tantry, jest nauczyciel (guru). To on jest nosicielem tradycji (parampara), wiedzy i doświadczenia. To on wprowadza ucznia w arkana wiedzy i praktyki (diksza) oraz umożliwia poznanie wyzwalające. Jego znaczenie w tantryzmie jest trudne do przecenienia, bo to on prowadzi po cienkiej niczym ostrze brzytwy ścieżce tantry.
Ścieżka wyzwolenia dla wieku kali
Według tekstów tantrycznych tantra jest najlepszym wehikułem do wyzwolenia w obecnym wieku kali, charakteryzującym się chciwością, duchową ignorancją, upadkiem zasad moralnych i wszelkimi innymi złymi cechami. Dlatego tantra, odrzucając system kastowy, podział na czystość i nieczystość rytualną, konwencjonalne zasady społeczne, ma prowadzić bezpośrednio do wyzwolenia.
Tantra w swojej istocie rehabilituje ciało i to, co cielesne, zmysłowość, doczesność. Jej celem są wyzwolenie, wolność, spontaniczność, często wyrażane poprzez sztukę, która ma być oknem na doskonałość.
Na gruncie tradycji indyjskiej i buddyzmu tybetańskiego niemal wszystkie aspekty życia są inspirowane duchem tantry. Co ciekawe, buddyzm tybetański jest jedyną z form tantry lewej ręki oficjalnie praktykowaną w sposób publiczny, inne formy tantry lewej ręki są praktykowane raczej skrycie. Także w buddyzmie tybetańskim uwidaczniają się duże wpływy szkoły kaula2.
Niewiele osób sobie zdaje sprawę, że słynna na zachodzie hatha-joga, wraz z swoim naciskiem na kultywowanie ciała, pracę z energią kundalini i dążeniem do wyzwolenia za życia, jest w pełnym tego słowa znaczeniu szkołą tantryczną.
Kilka uwag
Tantra jest zjawiskiem niezwykle skomplikowanym, współczesna nauka dopiero odkrywa jej bogactwo i różnorodność. Większości przedstawionych tu podziałów nie należy traktować zbyt ściśle. Wiele szkół tantry kładzie nacisk na różne aspekty, także wiele różnych form tantry można spotkać w różnych kombinacjach. Z biegiem czasu dochodziło też do syntezy systemów tantrycznych (tantrika) i zwolenników Wed (vaidika)3. Ciekawym połącznikiem tradycji jogi, tantry i wedanty jest Satyananda Yoga.
~~~~~~~~~~~~
1 Na marginesie warto wspomnieć, że Joga klasyczna Patańdźalego jak najbardziej wpisuje się w nurt ascetyczny jogi.
3 W Indiach nie zawsze kładziono tak duży nacisk na naukę Wed. Przez wieki Wedy były studiowane tylko przez elitarną garstkę braminów.
Przekroczenie świata , a integracja sacrum i profanum
W jodze klasycznej przekroczenie jest pierwszym krokiem , a drugim w następstwie pierwszego jest integracja. Jogin nie umiera dosłownie , ale porzuca ostatecznie wiarę w materialną podstawę istnienia. Dzieje się tak poprzez zatrzymanie umysłu i uzyskanie wglądu , co do istnienia podstawy , którą w jodze klasycznej określa się puruszą.
Uzyskanie wglądu powoduje natychmiastową transformację i usunięcie niewiedzy . Wiedza która pozostaje ,jako trwały element “nowego” istnienia, jest nazywana rozpoznawaniem swojej duchowej natury.
Jednak w zależności od metody z jakiej wywodzi się jogin , może głosić różne opinie , co do swojego doświadczenia. Jego opinie mogą nie być zrównoważone , gdyż trzymanie się kurczowo duchowej natury i głoszenie upadku ciała jest poglądem ograniczonym. Będąc nieograniczonym ,co do duchowej natury , jogin powinien przekroczyć duchowy byt i głosić integrację sacrum i profanum. Chyba , że występuje jako nauczyciel , który w pierwszym kroku , pokazuje na niebo.
Na przykład w teistycznych szkołach, od Poruszającego , który jest tylko w akcie , pochodzi wszelki Duch ,a materia jest w możności tego ,co duchowe.
Cała istota teistycznego podziału na sacrum i profanum , wywodzi się z podziału na duchowe i materialne.
W szkołach nieteistycznych , purusza jest często określany pod pojęciem pustki , która implikuje możność. Oznacza , że o ile pustka jest możliwa , wszystko jest możliwe , a jeżeli pustka nie jest możliwa , nic nie jest możliwe. Trzeba dobrze zrozumieć , że pustka jest możliwa , oznacza nieaktywny byt ,a nie nicość. Nicość jest pojęciem względnym , a pustka oznacza absolut.
Co ciekawe teizm postrzega ŹRÓDŁO tylko w akcie , a np. joga klasyczna i buddyzm tylko w możności. Oba podejścia są spójne , co do nieuchwytności ŹRÓDŁA.
Jednak trwanie w tak skrajnym stanie , jak tylko w akcie , lub tylko w możności niewiele nam mówi , bez rozwinięcia rozważania na płaszczyznę istnienia ,opartego o mniej lub bardziej subtelne formy. Patańdźali nazywa istnienie fluktuacjami świadomości.
O ile rozważymy ŹRÓDŁO w akcie poprzez ducha i do tego istnienie oparte o materię w możności , można wysnuć rozróżnienie na sacrum i profanum.
Jednak bycie tylko w akcie ,jest równocześnie byciem nieaktywnym bytem , gdyż to co jest jednością , ze swej natury nie jest aktywne. Aktywność może być rozpatrywana tylko w odniesieniu do wielości.
Jeżeli przyjmiemy za podstawę możność wynikającą z pustości zjawisk , nie ma potrzeby dzielenia rzeczywistości na sacrum i profanum , ponieważ wszystkie rzeczy są ciałem umysłu.