Joga dla układu nerwowego. Śrivatsa Ramaswami

Mózg wraz ze swoją siecią nerwowych rozgałęzień tworzy niezwykle ważny system ludzkiego organizmu. Joga również i tutaj może zaoferować specjalnie opracowane procedury służące poprawie skuteczności naszego funkcjonowania. System ten tworzą zarówno mózg i rdzeń kręgowy wraz z jego licznymi odgałęzieniami, jak i liczne gangliony, sploty nerwowe oraz nerwy obwodowe. Poznaliśmy już wcześniej korzyści, jakie przynieść może praktyka technik jogi i medytacji dla pracy mózgu. Pomaga ona formować nowe połączenia nerwowe oraz zmniejszać zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowych. Techniki raja jogi oddziałują na mózg i zmieniają go (parinama) w narząd sprawniejszy i wydajniejszy. Praktykujący hatha jogę, stosując techniki tj. pranajamę czy viparitakarani (pozycje odwrócone) oraz niektóre mudry, utrzymują swoje mózgi w dobrym zdrowiu. Dwoma pozycjami, które, jak możecie sobie wyobrazić, posiadają bardzo korzystny wpływ na pracę mózgu, są pozycje odwrócone, czyli sirsasana oraz sarvangasana.

Wiele osób, rozpoczynając praktykę stania na głowie, odczuwa wypieki na twarzy oraz znaczny wzrost ciśnienia tętniczego w okolicach twarzy i czaszki. Po krótkim okresie regularnej praktyki organizm dostosowuje się do wymogów nowego ćwiczenia i automatycznie reguluje przepływ krwi. Nawet wtedy jednak, przy regularnej praktyce przez określony czas, obieg krwi w mózgu poprawia się znacząco, ponieważ naczynia krwionośne nie mają zdolności obkurczania się i nie zwężają się, tak jak te poniżej serca. Jest to dla mózgu bardzo odświeżające i zazwyczaj towarzyszy temu uczucie wewnętrznego oczyszczenia. Równie istotnym czynnikiem towarzyszącym praktyce pozycji odwróconych jest to, że płyn mózgowo-rdzeniowy – przejrzysta i bezbarwna ciecz otaczająca mózg i rdzeń kręgowy – przesącza się ku dołowi i gromadzi w górnej części mózgu, przedostaje do komór i niewielkich przestrzeni w mózgu i pomaga odżywić komórki mózgu. Trzecia komora mózgu prowadzi do niewielkiej przestrzeni stykającej się z tylną częścią przysadki mózgowej. Ciśnienie, jakie wywiera płyn mózgowo-rdzeniowy w trakcie wykonywania stania na głowie, pomaga gruczołowi wydzielać do niego większą ilość hormonów, co z kolei, jak się powszechnie uważa, stymuluje współczulny system nerwowy. Tak więc osoby, które mają problemy z prawidłowym funkcjonowaniem współczulnego systemu nerwowego, mogą odnieść znaczne korzyści z intensywnej praktyki stania na głowie. Słaba wydajność współczulnego systemu nerwowego stanowi, jak się uważa, jedną z przyczyn takich dolegliwości jak astma oskrzelowa. Tak więc ćwiczenie to, pobudzając działanie współczulnego systemu nerwowego, może znacząco wspomóc w leczeniu takich zaburzeń, jak wspomniana już astma oskrzelowa, jej “kuzyn” – egzema czy też “daleki krewny” – epilepsja.

Działanie sarvangasany jest podobne do stania na głowie, są jednak pewne istotne różnice. W tym ćwiczeniu na podłodze oparta jest nie “korona”, lecz część potyliczna czaszki, zaś płyn mózgowo-rdzeniowy zbiera się w części środkowej i tylnej mózgu, włączając w to rdzeń przedłużony. Obszary te są bardzo dobrze pobudzane przy regularnej i długiej praktyce stania na barkach. Uważa się, iż świetnie stymulowane są również w Sravangasanie jądra komórek nerwu błędnego (nervus vagus). W ten sposób aktywowany jest układ nerwowy przywspółczulny. Sprzyja to zmniejszeniu objawów nerwowości i bezsenności. Mój Guru twierdził również, iż regularna praktyka wpływa też korzystnie na funkcje rozrodcze. Tak więc rozsądna kombinacja stania na głowie i stania na barkach może pomóc przywrócić zdrową równowagę pomiędzy funkcjami obu odgałęzień systemu nerwowego autonomicznego (współczulnego i przywspółczulnego).

Szczególnym celem praktyki jogi jest zachowanie integralności kręgosłupa. Średnia długość kolumny kręgosłupa wynosi 45 cm u mężczyzny i 43 cm u kobiety. Część kostna kolumny kręgosłupa otacza i chroni stosunkowo krótszy rdzeń kręgowy. Rdzeń kręgowy znajduje się wewnątrz kanału rdzenia kręgowego o średnicy mniej więcej kciuka. Nerwy kręgosłupowe rozchodzą się na obie strony kręgosłupa poprzez otwory zwane otworami nerwowymi, a następnie idą dalej, łączą się z nerwami systemu autonomicznego i dochodzą do różnych narządów wewnętrznych. Najdrobniejsze przemieszczenie kręgów kręgosłupa powoduje chroniczne i dolegliwe bóle. Wysiłek ćwiczeń jogi ukierunkowany jest w znacznym stopniu na zachowanie prawidłowej pozycji i mobilności kolumny kręgosłupa. Rozchodzące się włókna nerwowe należą zarówno do centralnego, jak i autonomicznego układu nerwowego. Gdy, w wyniku najdrobniejszego choćby przemieszczenia między kośćmi kręgów, pojawia się nacisk na nerwy, objawia się on bólem, który uniemożliwia prawidłowy przepływ impulsów między mózgiem, rdzeniem kręgowym oraz różnymi narządami wewnętrznymi i mięśniami. Można by to przyrównać do “szumu” w słuchawce telefonu. W takich przypadkach sygnały wysyłane do narządów są zagłuszane, zaś mózg i rdzeń kręgowy nie otrzymują prawidłowej informacji zwrotnej, co prowadzi do zmniejszeni wydajności funkcjonalnej narządów wewnętrznych. Tak więc jogini dbają w sposób szczególny o kręgosłup i o to, by był on odpowiednio wyćwiczony, mobilny i gibki. Ćwiczenia są opracowane w taki sposób, aby zapobiec uciskaniu nerwów przez kręgi, poprzez utrzymywanie odpowiednich przestrzeni międzykręgowych. Ponadto ćwiczenia te poprawiają krążenie krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego, co pomaga lepiej odżywić nerwy kręgosłupowe. Prowadzą one również do wzmocnienia mięśni pleców, tak że kręgosłup ma dzięki nim zapewnione znacznie lepsze wsparcie. Efekt ten, jak wskazuje sama nazwa ćwiczenia, zapewnia również praktyka paścimottanasany (rozciąganie tyłu ciała).

Ruchy sprzyjające ćwiczeniu kręgosłupa obejmują: skłony do boku, skłony do przodu, uwypuklanie i wygięcia pleców oraz oczywiście skręty. Można te ruchy stosować w różnych pozycjach, jak to zazwyczaj ma miejsce w systemie vinyasa krama. Jednymi z prostszych sekwencji, które pomogą zrealizować te cele są hasta vinyasa (vinyasy ramion) oraz ćwiczenia klatki piersiowej w tadasanie, obejmujące wszystkie ww. ruchy. (Patrz: Complete Book of Vinyasa Yoga, rozdział nt. tadasany). Rozciąganie kręgosłupa będzie bardziej intensywne, jeśli ktoś praktykuje różne vinyasy w pozycjach odwróconych, jak sarvangasana czy sirsasana.

Obszar piersiowy kolumny kręgosłupa nie porusza się, kiedy wykonujemy ruchy ramionami lub wszelkie inne ruchy, ponieważ klatka piersiowa tworzy sztywną jednostkę, która porusza się w górę i w dół jako całość. Krążki międzykręgowe w obszarze kręgosłupa piersiowego są o wiele cieńsze, niż ich odpowiedniki w odcinkach lędźwiowym i szyjnym. W wyniku tego, ruch pomiędzy poszczególnymi kręgami odcinka piersiowego jest generalnie znacznie mniejszy. Jogini odkryli unikalny sposób rozciągania kręgosłupa piersiowego. Jest to możliwe, jeżeli wszystkim ruchom, jakie wykonujemy w ćwiczeniach, towarzyszy głębokie oddychanie, w szczególności zaś głębokie wdechy. Kiedy wykonujemy głębokie wdechy, klatka piersiowa rozciąga się zarówno bocznie, jak również od przodu do tyłu oraz z góry na dół, co pomaga rozciągnąć kręgosłup piersiowy w linii pionowej i zachować odpowiednią przestrzeń międzykręgową, dla lepszej mobilności kręgosłupa oraz swobody nerwów. Tak więc metoda wykonywania asan vinyasa krama z zachowaniem głębokiego oddychania posiada tę jeszcze, dodatkową zaletę. Tutaj również uczciwa praktyka pranajamy, zwłaszcza nadi śodhana (oczyszczającej nerwy) z zastosowaniem lekkiej, eleganckiej i bezpiecznej jalandhara-bandhy będzie również dla kolumny kręgosłupa bardzo korzystna. Głęboki wdech pranajamiczny oraz długo utrzymywane (w stosunku: wdech, zatrzymanie, wydech odp. 1:4:2) zatrzymanie oddechu po wdechu (antara kumbakha) wywiera wpływ bezpośrednio korzystny na nerwy wewnątrz kręgosłupa. Tak więc, po wykonaniu głębokiego wdechu, wstrzymujcie oddech, rozciągając kręgosłup – sam oddech będzie oddziaływał wewnętrznie wyciągająco na kręgosłup piersiowy.

– –

Przekład: Rafał Gadomski