Amritanada Upaniszada: Upaniszada dźwięku nieśmiertelności ~ Nina Budziszewska

Amritanada Upaniszada (अमृतनाद उपनिषद्) należy do tradycji Jadźurwedy. Jest relatywnie krótkim traktatem, opisującym kilka kluczowych kwestii związanych z praktyką hatha jogi oraz tantry. Przede wszystkim upaniszada ta zajmuje się ukazaniem jogicznej wartości akszary, mistycznej sylaby OṀ, o najpotężniejszej mocy spośród innych dźwięków. To Oṁ staje się rydwanem, ciałem subtelnym, które niejako wiezie jogina do wyzwolenia.

W dalszej kolejności pojawia się opis części jogi, odchodzący od ośmioskładnikowej jogi w rozumieniu Patańdźalego. Nie jest to niczym zdumiewającym ani nowym, już bowiem klasyczne upaniszady, definiowały jogę jako składającą się z 6 części. Brak tu jam i nijam – etyczne zachowanie jest dla jogina czymś oczywistym, zamiast asan występuje tarka – poznanie logiczne, oparte na wiedzy wedyjskiej, tę ostatnią mające jedynie za punkt startu. Nieznani autorzy Amritanada Upaniszady pokrótce opisują zatem praktykę 6 ang, części jogi, ogromną uwagę przypisując pratjaharze oraz pranajamie. A zatem:

Mędrzec, medhawin, nim całkowicie wejdzie na ścieżkę jogi, najpierw winien zapoznać się z nauką śatr, przekazem wedyjskim.

Przeczytawszy wszystkie święte księgi,
wszystko dogłębnie przestudiowawszy,
mędrzec pozostawił to na boku,
ponieważ rozpoznał brahmana,
podobnie jak porzuca się pochodnię,
gdy dotrze się do światła.

Dopiero w dalszym kroku, gdy jogin rozumowo pozna, czym jest cel jogicznej podróży, brahman, może wsiąść na szlachetny rydwan ciała i umysłu (odwołanie do Katha Upaniszady i słynnej alegorii rydwanu), jakim jest święty dźwięk OṀ. Przewodnikiem jogina staje się sam bóg Wisznu, natomiast obiektem koncentracji – Rudra (Śiwa). Rydwan dowozi jogina do rejonu boga Brahmy, boga-kreatora oraz skarbnicy Wed. Przechodząc przez ten teren, jogin nie kończy podróży i zdąża dalej, poza doświadczalne i boskie przestrzenie. Wkracza bowiem na własną ścieżkę, dostępną jedynie oświeconym, siddhom:

Wsiadając na rydwan, jakim jest święta sylaba OṀ (AUṀ),
posiadając Wisznu za woźnicę, czcząc Rudrę,
adept podąża ścieżką prowadzącą w rejony Brahmy.
Jednak u końca podróży opuszcza rydwan i podąża własną ścieżką.

Na początku jogicznej drogi sylaba Oṁ, zwana w sanskrycie pranawą lub akszarą (niezniszczalnym, nieprzemijalnym), jest tylko zwykłym dźwiękiem, rezonującym podczas artykulacji. Dźwiękiem, który jogin wytrwale powtarza w celu koncentracji uwagi. Powoli jednak jogin odkrywa subtelne znaczenie i siłę pranawy – na pierwszy plan zaczyna bowiem wychodzić anuswara, nosówka, graficznie przedstawiana jako kropka nad sylabą ॐ. Ów subtelny (nad-)dźwięk, nadrzędny wobec wszelkiej artykulacji i innych zwyczajnych dźwięków, wynosi jogina ponad zmysłowo-mentalne doświadczenie w rejony ponad-boskie.

Porzuciwszy słowo charakteryzowane przez rodzaj, liczbę itp.,
[jogin] zdąża ku subtelnemu [ku ṁ], poza wszelką artykulację.

Akszara-pranawa jest także pratjaharą, czyli uchwyceniem pięciu zmysłów oraz umysłu w ryzy koncentracji:

Pięć własności zmysłów, mające za początek dźwięk, i niestabilny manas –
– niech [jogin] usilnie rozmyśla nad tymi pętami atmana –
– to zwane jest pratjaharą.

Teraz następuje opis sześciu części jogi:

Joga jest sześcioczłonowa:
pratjahara, dhjana, pranajama, dharana, tarka i samadhi.

Jak poprzez podmuchy [miechu]
spalają się nieczystości minerałów i kamieni,
tak samo poprzez dyscyplinę prany (oddechu)
spalają się nieczystości (dosze) zmysłów.

Wskutek pranajamy spaleniu ulegną dosze,
poprzez [różne] dharany spalają się grzechy,
Poprzez pratjaharę [następuje]
pozbawienie podstawy gun, dopełnione przez dhjanę.

Doprowadziwszy do zniszczenia grzechów,
niech jogin rozmyśla nad jaśniejącym.
Pranajama jest bowiem potrójna:
wdech (puraka), wydech (rećaka)
i wstrzymanie oddechu (kumbhaka), która jest jaśniejącym.

Jako pomoc w medytacji służy recytacja wedyjskich mantr, wśród których prym wiedzie Gajatri mantra (z Rigwedy III,62,10: ॐ bhur bhuwah swah tat Sawitur warenjam bhargo dewasja dhimahi dhijo jo nah praćodajat – ॐ भूर्भुवः स्वः तत् सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो नः प्रचोदयात्)

Towarzyszy temu: recytacja Oṁ, Gajatri mantra
oraz inne religijne inkantacje.
Oto jest prawdziwa dyscyplina oddechu.

Rećaka jest pełnym wydechem, które opróżnia całkowicie płuca.
Puraka, przeciwnie, polega na pełnym wdechu przez zwężenie [udźdźaji?].
W końcu pojawia się kumbhaka – zatrzymanie wdechu i wydechu.

Dharana, koncentracja uwagi, jest zatrzymaniem uwagi na umyśle (manasie) i jego modyfikacjach w postaci przeróżnych wyobrażeń o nacechowaniu tak emocjonalnym, jak i analitycznym (sankalpy). Pozwala to na objęcie kontrolą manasu, a tym samym poddanie go dyscyplinie buddhi, inteligencji, której główną funkcją jest dokonanie rozpoznania utożsamiającego jogina z atmanem-brahmanem. W ten sposób realizuje się samadhi.

Rozmyślając o manasie i sankalpach
[kreacjach mentalno-emocjonalnych],
jogin posiadający [aktywną] buddhi
koncentruje się w atmanie [lub: w sobie].
Wtenczas pojawia dharana.
Tarką zwane jest nieprzeczenie agamom
[grupy tekstów religijnych, głównie śiwaickich].
W ten sposób pojawia się samadhi.

Teraz zostaje pokrótce objaśniona praktyka jogi:

Dla praktyki jogi adept winien
wybrać miejsce przyjemne i wygodne,
jako podłoża użyć miękkiej trawy,
w celu ochrony przed rozproszeniem uwagi
winien inkantować mantry,
siedzieć z twarzą zwróconą na północ,
w asanie kwiatu lotosu, swastikasanie lub bhadrasanie,
powietrze wypuszczać jednym nozdrzem,
drugie nozdrze trzymając zatkane.
Tym samym pobudza wewnętrzny ogień,
a umysł koncentruje na dźwięku Oṁ.

Teraz ukazanych zostaje kilka własności akszary:

Akszara jest najświętszym dźwiękiem, niezniszczalnym,
poza wszelką kategorią fonetyczną.
Dzięki akszarze jogin rozpoznaje ukrytą drogę –
bez ustanku winien zatem wymawiać oṁ.

a także podstawowe wskazówki dla jogina dotyczące codziennego zachowania, dzięki czemu w toku nieustającej praktyki jogin dociera do atmana, przebywając uwagą bezustannie w atmanie:

Jogin unika: strachu, zdenerwowania, lenistwa,
nadmiernej ilości snu, nadmiernego czuwania,
przejadania się i nadmiernego poszczenia.
Pierwsze efekty widoczne są po 3 miesiącach [szybko!].
W ten sposób poprzez atmana jogin myśli o atmanie,
gdy osiągnął spełnienie (siddhi) poprzez umysł.

A teraz kilka słów o pranach:
czerwona prana zamieszkuje serce,
żółta apana – okolice odbytu,
mlecznobiała samana – pępka,
żółtawa udana – gardła, a ognista wjana przenika całe ciało.

Na koniec pojawia się wyjaśnienie nieśmiertelności, amrity, którą zawiera pranawa-akszara. Wprowadzając wewnętrzne oddechu-wiatry w pierwszą czakrę, a następnie kierując tę energię ku najwyższej czakre, jogin dociera do kresu, do nieśmiertelności, samadhi.

Jogin, któremu udało się przeprowadzić subtelne wiatry
przez mandalę [czakrę podstawy] ku szczytowi głowi,
gdy umrze, to nie odrodzi się nigdy [wejdzie bowiem w stan samadhi].

W ten sposób akszara okazuje się zarówno narzędziem wyzwolenia jako sylaba bezustannie powtarzana w praktyce, jak i celem praktyki. Akszara jest bowiem brahmanem, a także… rodzajem subtelnej świadomości, w którą jogin przeistacza swoją zwyczajną zmysłowo-mentalną świadomość…