Ajurweda jako metoda wspomagania salutogenezy. Cz. V. Aleksandra Mróz

Człowiek w ujęciu ajurwedyjskim

Człowiek w celu zachowania dobrego zdrowia powinien jedynie żyć w zgodzie z prawami natury. Istotę ajurwedy, z której wywodzi się cały system leczenia jednostki, wyznacza pojęcie pięciu elementów. Są nimi: eter, powietrze, woda, ogień, ziemia.

 Jak podkreśla M. Wielobób,

warto zwrócić uwagę na fakt, aby nie traktować nazbyt dosłownie określeń takich jak „ziemia”, „woda” etc. Gdy odwołujemy się do terminu „ziemia” nie mamy na myśli gleby, a zestaw właściwości takich jak stabilność, twardość, ciężkość, suchość. Podobnie „woda” odnosi się do jakości wilgoci, płynności czy zimna, „powietrze” – suchości, zimna, mobilności itd.

Z tych pięciu elementów złożony jest makrokosmos, czyli wszechświat, oraz mikrokosmos, którym jest ludzki organizm. Te elementy kondensują się w trzech subtelnych „energiach”, czyli doszach, znanych w ajurwedzie jako vata, pitta i kapha. Dosze są przejawem pięciu elementów zarówno w środowisku naturalnym, jak i w środowisku ustrojowym naszego organizmu. Są obecne wszędzie – w minerałach, roślinach i zwierzętach oraz w naszych ciałach. Każdy z nas stanowi unikatową kombinację tych trzech energii, a zatracenie równowagi pomiędzy nimi jest przyczyną każdej dolegliwości. Poniższy rysunek przedstawia zależność między doszami i pięcioma elementami.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie rysunku ze strony http://jyotishvidya.com/prikriti.htm [Data dostępu: 12.06.2012.]

Najważniejszymi właściwościami vaty jest suchość i lekkość, i (do pewnego stopnia) zimno; jej główną funkcją jest ruch, mobilność. Gorąco to najważniejsza właściwość pitty, dlatego też jej funkcją jest metabolizm. Z kolei kapha związana jest z takimi kluczowymi właściwościami jak: zimno, stabilność, wilgoć, a podstawową jej funkcją jest utrzymywanie strukturalnej integralności organizmu.

W poniższej tabeli przedstawiam charakterystykę trzech głównych dosz w sztuce ajurwedyjskiego uzdrawiania.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie V. Lad, Ayurveda. Starożytna medycyna dalekiego wschodu, Dom Wydawniczo-Księgarski ICB, Katowice 1997.

Ajurweda klasyfikuje ludzi na typy psychofizyczne według tych dosz, które dominują w ich układzie. Istnieją osoby, które można scharakteryzować za pomocą jednej doszy, jednakże większość z nas jest kombinacją dwóch lub trzech. Możemy być: vata, pitta, kapha, vata-pitta, pitta-vata, vata-kapha, kapha-vata, pitta-kapha, kapha-pitta oraz vata-pitta-kapha. Osoba, której ciało jest mieszaniną dwóch dosz, posiada przewagę jednej z nich, dlatego też vata-pitta i pitta-vata to dwie różne budowy ciała. Niezależnie od typu, jaki się posiada, każdy powinien znać właściwości pozostałych, ponieważ głównym celem ajurwedy jest utrzymanie dynamicznej równowagi między trzema energiami.

Aby zbudować ludzkie ciało, natura potrzebuje wszystkich trzech dosz.

Utrzymanie organizmu w równowadze polega na równoważeniu dosz na poziomach, które zostały ustalone indywidualnie dla każdego z nas w momencie poczęcia. Należy pamiętać, że każdą z dosz równoważy się w odmienny sposób. Istotne jest doprowadzenie do harmonii całego systemu poprzez odpowiednie oddziaływanie na wszystkie dosze. Całkowicie harmonijne ciało stanowi swoisty cel i ideał ajurwedy.

Prakryti i vikryti

Każdy człowiek posiada własną, indywidualną konstytucję, nazywaną w ajurwedzie prakryti. Pod tym terminem kryje się jedyna w swoim rodzaju kombinacja cech, która charakteryzuje każdą osobę jako niepowtarzalną indywidualność, określa jej jednostkową „naturę”. Prakryti ustala się poprzez określenie procentowego składu wspomnianych już trzech dosz w naszym organizmie. Najczęściej jedna lub dwie z nich dominują i określają nasze naturalne zdolności psychofizyczne. Choroby, jakie się pojawiają, świadczą o braku równowagi danej doszy i są charakterystyczne dla każdej z nich.

Według ajurwedy „energetyczny kod genetyczny”, nazywany prakryti, oraz zdeterminowana przez niego niepowtarzalna dla każdej jednostki konstytucja ciała powstają już w momencie zapłodnienia. Organizm zostaje jakby zaprogramowany i pewne jego cechy pozostaną niezmienne aż do jego śmierci. Każdy z typów konstytucjonalnych posiada właściwe sobie cechy, które czasami przyjmują postać zaburzeń. Wszyscy znamy osoby, które są szczupłe od urodzenia i mogą jeść, wydawałoby się, nieograniczone ilości pożywienia. Tę zdolność umożliwia im posiadanie indywidualnego, otrzymanego jeszcze przed narodzinami, „programu”. Prakryti kieruje wszystkimi funkcjami biologicznymi i psychicznymi ciała, ducha i świadomości (umysłu). Dosze determinują zatem wygląd, fizjologię, a także charakter człowieka. Sterują naszymi pierwotnymi upodobaniami do wybranych smaków, pokarmów, warunków klimatycznych, gorąca i zimna, pewnych typów zachowań (bardziej lub mniej aktywnych, spontanicznych).

Deepak Chopra, lekarz medycyny ajurwedyjskiej, określa każdego człowieka jako „biochemiczną indywidualność”, co oznacza, że „w stosunku do nikogo z nas nie da się zastosować średniej miary”. Każdy organizm w danej chwili wykazuje różne wartości minerałów czy witamin, które niejednokrotnie znacznie odbiegają do wartości ustalonych jako prawidłowe. Ciało reaguje w określony sposób na każdą cząsteczkę wody, jedzenia czy powietrza, a także na emocje i uczucia. Reakcja zależna jest od wrodzonych właściwości. Możliwe jest więc postępowanie zgodnie ze swoją naturą, swoim indywidualnym prakryti i utrzymanie zdrowia i witalności. Postępowanie przeciwne zazwyczaj skutkuje stanem chorobowym.

Zachowując harmonię naszego organizmu poprzez utrzymywanie go w stanie równowagi zapobiegamy stanom nierównowagi, określanym w ajurwedzie jako vikryti. Vikryti to stan, w którym została zaburzona charakterystyczna dla nas kombinacja dwudziestu właściwości i tym samym zaczyna dominować inna dosza. Może to skutkować stanem chorobowym. Bezustannie, w sposób bardziej lub mniej świadomy, poddajemy nasze ciało niekorzystnym czynnikom zewnętrznym, co skutkuje wywołaniem vikryti. Stan ten jest stanem przejściowym i, przy odrobinie wysiłku, polegającego na ograniczeniu negatywnych wpływów oraz wprowadzeniu zachowań pozytywnych, łatwo można przetworzyć go w stan prakryti. Nasze życie jest więc procesem, w którym naprzemiennie występują stany prakryti i vikryti. Zachowanie i przywracanie zdrowia oraz zapobieganie stanom chorobowym jest więc absolutnie możliwe.

Zdrowy organizm jest wyposażony w silne procesy regeneracyjne, dlatego też jednorazowe „wybryki”, takie jak zatrucie organizmu alkoholem czy też na przykład zepsutym pokarmem, spowodują jedynie chwilowe odchylenie od prawidłowego stanu. Gdy jednak, nie dbając o siebie, człowiek będzie poddawał swoje ciało wciąż tej samej bądź też różnym toksynom, spowoduje to utrwalone osłabienie jego funkcjonowania. Zaznaczyć tutaj należy, że zaburzenie równowagi dosz może być wywołane nie tylko jedzeniem, lecz także różnorakimi czynnikami zewnętrznymi, porą roku, otoczeniem, relacjami z rodziną i przyjaciółmi, sytuacją w szkole czy pracy, rodzajem aktywności fizycznej. Słowem, wszystko, co nas dotyczy, może wywoływać brak równowagi lub jej sprzyjać.